Władza rodzicielska – definicja i zakres
Władza rodzicielska (ujęta w art. 95 krio) to zbiór praw i obowiązków rodziców wobec dziecka, wynikających z więzi rodzinnych i obejmuje w szczególności:
- obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka,
- obowiązek do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.
Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom od momentu narodzin dziecka, aż do osiągnięcia przez nie pełnoletności, chyba że sąd zdecyduje o jej ograniczeniu, zawieszeniu lub pozbawieniu,
Alimenty – obowiązek finansowego wsparcia
Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, na rzecz dziecka. Zgodnie z art. 133 § 1 krio, rodzice są zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych wobec dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Obowiązek ten wynika z więzi pokrewieństwa i nie jest uzależniony od posiadania władzy rodzicielskiej.
W praktyce alimenty obejmują koszty związane z wyżywieniem, mieszkaniem, edukacją, opieką zdrowotną oraz innymi usprawiedliwionymi potrzebami dziecka. Wysokość alimentów jest ustalana na podstawie możliwości zarobkowych i majątkowych rodzica oraz potrzeb dziecka (art. 135 krio). W orzecznictwie podkreśla się, że Sąd w postępowaniu o alimenty bada możliwości zarobkowe rodziców dziecka. Bowiem jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt II CZP 91/86 „rozpoznając sprawę o alimenty sąd powinien wykazać szczególną aktywność w gromadzeniu i przeprowadzaniu dowodów w celu prawidłowego ustalenia rzeczywistychpotrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego”
Orzecznictwo: Określony w art. 133 § 1 kro obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb dziecka spoczywa w równym stopniu na obojgu rodzicach. Co więcej – dziecko ma prawo do posiadania warunków materialnych odpowiadających warunkom Jego Rodziców (w odwołaniu choćby do treści uchwały SN z dnia 9 czerwca 1976 roku, do sygn. III CZP 46/75, LEX nr 1966, czy też wyroku SN z dnia 5 maja 1998 roku, do sygn. I CKN 284/98, LEX nr 1223692).
Kontakty z dzieckiem – prawo i obowiązek
Kontakty z dzieckiem to prawo i obowiązek rodziców oraz dziecka do utrzymywania wzajemnych relacji, niezależnie od władzy rodzicielskiej. Zgodnie z art. 113 § 1 krio, obejmują one:
- przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu),
- bezpośrednie porozumiewanie się,
- utrzymywanie korespondencji,
- korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.
Kontakty te są regulowane w sposób zapewniający dobro dziecka, a ich forma i częstotliwość mogą być ustalane przez rodziców lub, w razie braku porozumienia, przez sąd.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej – przesłanki i procedura
Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najsurowszym środkiem ingerencji sądu w sprawowanie tej władzy i ma na celu ochronę dobra dziecka. Zgodnie z art. 111 § 1 krio, sąd opiekuńczy może pozbawić rodzica władzy rodzicielskiej w następujących przypadkach:
- trwałej przeszkody uniemożliwiającej wykonywanie władzy rodzicielskiej, np. długotrwała kara pozbawienia wolności, ciężka choroba psychiczna, zaginięcie lub opuszczenie kraju bez kontaktu z dzieckiem.
- nadużywania władzy rodzicielskiej, np. stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej, zmuszanie dziecka do pracy ponad siły, nakłanianie do czynów przestępczych.
- rażącego zaniedbywania swych obowiązków względem dziecka, np. niepłacenie alimentów, brak troski o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka, uzależnienia rodzica, takiego jak alkoholizm czy narkomania.
Sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców, a decyzja ta jest podejmowana na podstawie dowodów przedstawionych w postępowaniu sądowym. Wniosek o pozbawienie władzy może złożyć drugi rodzic, prokurator, szkoła lub bliscy dziecka. Pozbawienie władzy rodzicielskiej skutkuje utratą prawa do podejmowania decyzji w sprawach dziecka, takich jak edukacja, leczenie czy miejsce zamieszkania. Jednakże, zgodnie z art. 111 § 2 krio, w razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
Orzecznictwo: Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 czerwca 1997 r., sygn. akt III CKN 122/97 stwierdził, że ,do pozbawienia władzy rodzicielskiej upoważniają sąd tylko takie zaniedbania obowiązków względem dziecka, które mogą być ocenione jako rażące muszą to być poważne zaniedbania lub zaniedbania o mniejszej wadze, które nabierają cech niepoprawności i uporczywości, a więc takie, które cechuje uporczywość, niepoprawność i nasilenie złej woli”.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie zwalnia rodzica z obowiązku alimentacyjnego. Obowiązek ten jest niezależny od posiadania władzy rodzicielskiej i wynika z więzi pokrewieństwa. Zgodnie z art. 133 § 1 krio, rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Komentarz doktryny prawa: Obowiązek alimentacyjny obciąża rodziców dziecka niezależnie od tego, czy rodzicom tym przysługuje władza rodzicielska. Obowiązek alimentacyjny nie stanowi bowiem elementu treści stosunku władzy rodzicielskiej, lecz jest elementem odrębnego zobowiązania o charakterze rodzinnym. Dlatego też ograniczenie, zawieszenie oraz pozbawienie władzy rodzicielskiej nie ma wpływu na istnienie obowiązku alimentacyjnego rodzica względem dziecka (tak – Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, WKP 2021).
Jednakże w myśl art. 133 § 3 krio rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Wpływ pozbawienia władzy rodzicielskiej na kontakty z dzieckiem
Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza automatycznego pozbawienia prawa do kontaktów z dzieckiem. Bowiem zgodnie z art. 113 § 1 krio, prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów z dzieckiem istnieje niezależnie od władzy rodzicielskiej. Rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej może nadal utrzymywać kontakty z dzieckiem, o ile nie zagrażają one jego dobru. Formę i częstotliwość kontaktów rodzice mogą ustalić wspólnie, kierując się dobrem dziecka. W razie braku porozumienia, sąd określa sposób utrzymywania kontaktów, uwzględniając rozsądne życzenia dziecka (art. 113¹ § 1 krio). W wyjątkowych przypadkach, gdy kontakty zagrażają dobru dziecka, sąd może je ograniczyć lub zakazać.
Orzecznictwo: Uniemożliwienie utrzymania właściwego kontaktu osobistego pomiędzy rodzicem a dzieckiem narusza w zasadzie interes małoletniego i może stanowić przyczynę uzasadniającą zmianę prawomocnego postanowienia regulującego wykonywanie władzy rodzicielskiej (art. 577 k.p.c.) [tak – Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 1977 r., sygn. akt III CRN 204/77, LEX nr 7986)].
Zatem utrzymanie rozdzielności kontaktów i sprawowania władzy rodzicielskiej pozwala zachować więź między rodzicem a dzieckiem, nawet w sytuacjach, gdy rodzic nie jest zdolny do pełnego wykonywania obowiązków rodzicielskich. Z kolei, rozdzielność regulacji dotyczącej kontaktów i władzy rodzicielskiej odzwierciedla dążenie ustawodawcy do zachowania relacji między dzieckiem a rodzicem, nawet w trudnych okolicznościach. Ograniczenie lub zakaz kontaktów jest ostatecznością, stosowaną tylko wtedy, gdy istnieje realne zagrożenie dla dobra dziecka.
Podsumowanie
Pozbawienie władzy rodzicielskiej to najpoważniejsza ingerencja sądu w kwestię relacji pomiędzy rodzicem, a dzieckiem – podejmowaną dla dobra dziecka. Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie zwalnia jednak rodzica z obowiązku alimentacyjnego względem dziecka. Obowiązek alimentacyjny wynika z więzi pokrewieństwa i trwa niezależnie od władzy rodzicielskiej. Prawo do kontaktów dziecka z rodzicem pozbawionym władzy rodzicielskiej pozostaje odrębną kwestią i nie jest automatycznie znoszone przez pozbawienie władzy rodzicielskiej, chyba że sąd zdecyduje inaczej w interesie dziecka. Wszystkie decyzje sądowe w tychże kwestiach opierają się na zasadzie nadrzędności dobra dziecka, co zapewnia ochronę jego praw i potrzeb. Z uwagi na złożoność oraz doniosłość skutków prawnych wynikających z instytucji pozbawienia władzy rodzicielskiej, obowiązku alimentacyjnego oraz regulacji kontaktów z dzieckiem, zasadnym jest skorzystanie z usług profesjonalnego pełnomocnika. Fachowa pomoc prawna zapewni właściwe reprezentowanie interesów strony w postępowaniu sądowym, rzetelną analizę okoliczności sprawy oraz skuteczną ochronę praw i interesów klienta, z poszanowaniem zasady nadrzędności dobra dziecka.