Renta wyrównawcza – przesłanki
W oparciu o art. 444 § 2 k.c. poszkodowany ma prawo domagać się renty od zobowiązanego do naprawienia szkody, gdy::
1) utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej,
2) zwiększyły się jego potrzeby,
3)zmniejszyły się jego widoki powodzenia na przyszłość.
Warunkiem powstania roszczenia jest ziszczenie się przynajmniej jednej z wyżej wskazanych przesłanek.
Szkoda na osobie
Treść art. 444 k.c. odnosi się do naprawienia szkody wywołanej uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia. Uszkodzeniem ciała jest naruszenie integralności tkanek lub narządów organizmu ludzkiego (np. uszkodzenie narządów wewnętrznych, utrata kończyny), z kolei przez rozstrój zdrowia rozumie się wywołanie zakłóceń w działaniu tych narządów, które nie polega na dokonaniu jakichś zmian fizycznych (np. nerwica, depresja).
Renta z tytułu utraty przez poszkodowanego całkowicie lub częściowo zdolności do pracy zarobkowej
Celem renty wyrównawczej jest pokrycie uszczerbku stanowiącego różnicę między hipotetycznymi dochodami (i innymi świadczeniami, jak np. premie, nagrody, dodatki funkcyjne, dodatki za staż pracy, dodatki specjalne itp.), które poszkodowany osiągałby, gdyby zdarzenie szkodzące nie miało miejsca, a dochodami, które uzyskuje po wypadku.
Podstawą do obliczenia renty wyrównawczej z tego tytułu powinny być wszystkie dochody otrzymywane przez poszkodowanego przed zdarzeniem, jak również dochody z pracy dorywczej. Ponadto, uwzględnieniu podlegają również dochody, których uzyskanie w przyszłości zostało uznane za wysoce prawdopodobne. Jednak uwzględnienie hipotetycznych zarobków poszkodowanego jest możliwe jedynie w szczególnych okolicznościach, których zaistnienie musi wykazać (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2013 roku, II PK 291/12, Opublikowano: M.Pr.Pracy 2013/10, s. 533).
W tym miejscu warto podkreślić, iż do obliczenia renty wyrównawczej przyjmuje się dochód netto z pominięcie podatku dochodowego.
W przypadku poszkodowanego, który zachował częściowo zdolność do pracy, wysokość renty wyrównawczej odpowiada różnicy między zarobkami, jakie mógłby osiągać, gdyby nie uległ wypadkowi, a tymi, jakie jest w stanie uzyskać przy wykorzystaniu swoich uszczuplonych zdolności do pracy. Z tym zastrzeżeniem, że poszkodowany nie ma obowiązku podjęcia się każdej pracy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2005 roku, V CK 710/04).
Co ważne – renta może również przysługiwać osobie, która przed zdarzeniem prowadziła własne przedsiębiorstwo, wykonywała tzw. wolny zawód lub działalność artystyczną, a także prowadziła gospodarstwo domowe. W przypadku osoby niepracującej w chwili wyrządzenia szkody, orzeczenie renty może okazać się zasadne, jeśli możliwym jest ustalenie, że gdyby nie doznana szkoda, osoba ta podjęłaby pracę zarobkową.
Renta z tytułu zwiększenia się potrzeb poszkodowanego
Co do zasady renta z tytułu zwiększonych potrzeb łączy się z rentą z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej. Jest to wynagrodzenie szkody związanej z ponoszeniem niezbędnych i stałych wydatków, np. kosztów związanych z rehabilitacją, zakupem stale przyjmowanych leków. Mając na uwadze charakter wymienionych wydatków niemożliwym staje się precyzyjne określenie wysokości renty, a co z tym idzie – sąd orzeka w tym zakresie, według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.
Renta z tytułu zmniejszenia się widoków powodzenia na przyszłość
Zmniejszenie się widoków powodzenia przyszłość może zarówno stanowić samodzielną podstawę roszczenia, jak również może łączyć się z żądaniem renty z tytułu utraty, chociażby w części, zdolności do pracy zarobkowej. O zmniejszeniu się widoków na przyszłość możemy mówić w sytuacji, gdy w skutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, poszkodowany został pozbawiony szans na osiągnięcie sukcesu zawodowego, z uwagi na utratę cech istotnych dla rozwoju kariery np. utrata sprawności fizycznej, pogorszenia jego wyglądu. Roszczenie to ma szczególne znaczenie w przypadku poszkodowanego, którym jest osoba małoletnia. Oczywistym w tym przypadku jest, iż małoletni niezdolnego do pracy w chwili wypadku, nie może uzyskać renty z tytułu utraty zdolności do pracy, lecz może wystąpić z roszczeniem o rentę z tytułu zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość, ponieważ utracił w części lub całkowicie możliwość uzyskania wykształcenia, zawodu, zatrudnienia. W takiej sytuacji, do ustalenia wysokości renty, może posłużyć przeciętne wynagrodzenie, chyba że istnieją podstawy do uwzględnienia szczególnych okoliczności, na przykład określonych uzdolnień małoletniego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 1977 roku, I CR 380/77).
Zmiana wysokości lub czasu trwania renty
Co do zasady, oba wyżej wymienione rodzaje renty powinny być orzekane na czas nieoznaczony. Niemniej na ich wysokość oraz czas trwania mogą mieć wpływ zdarzenia niezwiązane ze zdarzeniem wyrządzającym szkodę np. przejście na emeryturę. Podstawą prawną do zmiany renty jest art. 907 § 2 k.c., zgodnie z którym: „Jeżeli obowiązek płacenia renty wynika z ustawy, każda ze stron może w razie zmiany stosunków żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty, chociażby wysokość renty i czas jej trwania były ustalone w orzeczeniu sądowym lub w umowie.”.
Podsumowanie
Postępowanie sądowe dotyczące orzeczenia renty wyrównawczej nakłada na poszkodowanego obowiązek wykazania istnienia adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy odniesionymi w wyniku zdarzenia obrażeniami, a utratą jego zdolności do pracy zarobkowej, zwiększeniem się jego potrzeb albo zmniejszeniem jego widoków powodzenia na przyszłość. Mając na uwadze złożoność, jak i szczególny charakter opisanego roszczenia, nieodzowną może okazać się pomoc profesjonalnego pełnomocnika.