Europejski nakaz aresztowania – kiedy może zostać wydany?
Podstawową przesłanka pozytywną dla wydania nakazu jest podejrzenie przebywania osoby ściganej na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, przy czym informacja o przebywaniu tejże osoby nie musi zawierać precyzyjnego ustalenia miejsca pobytu ani też wykazywać wysokiego prawdopodobieństwa jej prawdziwości, lecz powinna być aktualna. Niemniej, do wydania ENA nie wystarczy wystąpienie powyższej przesłanki, lecz również zbadanie czy w danej sytuacji nie zaistniała żadna z przesłanek negatywnych, opisanych w art. 607b kpk, tj.:
„Wydanie nakazu jest niedopuszczalne, jeśli nie wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości. Ponadto wydanie nakazu jest niedopuszczalne:
1) w związku z prowadzonym przeciwko osobie ściganej postępowaniem karnym o przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do roku;
2) w celu wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze do 4 miesięcy albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności na czas nieprzekraczający 4 miesięcy.”
Ponadto wskazać należy, iż wydanie ENA niedopuszczalne jest również w sytuacji, gdy: przestępstwo zagrożone jest karą o charakterze nieizolacyjnym, w celu wykonania kary zastępczej pozbawienia wolności za grzywnę, wydanie nakazu miałoby nastąpić, aby wykonać karę pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono. Co ważne – o dopuszczalności wydania europejskiego nakazu aresztowania w związku z toczącym się postępowaniem karnym, decyduje zagrożenie karne czynu zarzucanego osobie ściganej określone przez państwo wydania nakazu.
Tryb postępowania w przypadku ENA
Organem wyłącznie uprawnionym do wydania europejskiego nakazu aresztowania jest właściwy miejscowo sąd okręgowy, działający na wniosek prokuratora – gdy nakaz wydawany jest na potrzeby postępowania przygotowawczego, z kolei w postępowaniu sądowym i wykonawczym, sąd ten może działać z urzędu lub na wniosek właściwego sądu rejonowego.
Europejski nakaz aresztowania jest wydawany na posiedzeniu, w którym udział stron oraz innych osób reguluje art. 96 § 2 kpk, a zatem ww. mogą wziąć udział w posiedzeniu, jeżeli się stawią, przy czym sąd nie ma obowiązku zawiadamiania stron i innych osób o terminie posiedzenia. Z kolei niestawiennictwo osób wymienionych ww. przepisie, nie stanowi przeszkody do przeprowadzenia posiedzenia.
Następnie, po wydaniu europejskiego nakazu aresztowania, w sytuacji, gdy w postępowaniu sądowym lub wykonawczym sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, nie znają miejsca pobytu osoby ściganej, przesyłają odpis ENA do centralnej jednostki Policji współpracującej z Interpolem z wnioskiem o wszczęcie poszukiwań międzynarodowych. Z kolei, gdy miejsce pobytu osoby ściganej jest znane lub zostało ustalone w wyniku poszukiwań międzynarodowych, prokurator – w postępowaniu przygotowawczym, a w postępowaniu sądowym lub wykonawczym – sąd, który wydał ENA, przekazuje ENA bezpośrednio organowi sądowemu państwa wykonania Europejskiego Nakazu Aresztowania, w którym najprawdopodobniej ukrywa się osoba ścigania, zaś odpis ENA przekazuje Ministrowi Sprawiedliwości.
Czy postanowienie o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania można zaskarżyć?
Przepisy ustawy nie przewidują środka zaskarżenia na postanowienie w przedmiocie europejskiego nakazu aresztowania, nie można również traktować takiego postanowienia jak postanowienia w przedmiocie środka zapobiegawczego, a zatem jedynym rozwiązaniem jest zaskarżenie postanowienia sądu państwa wykonania europejskiego nakazy aresztowania, który orzeka w przedmiocie przekazania. Tryb takiego zaskarżenia określają jednak przepisy prawa krajowego państwa wykonania nakazu.
Podsumowanie
Praktyka pokazuje, iż polskie organy ścigania chętnie wydają Europejski Nakaz Aresztowania, który de facto jest kluczowym narzędziem służącym do przeciwdziałania przestępczości transgranicznej w Unii Europejskiej. Niemniej, z uwagi na fakt, iż działania podejmowane w ramach ENA opierają się na zasadzie wzajemnego zaufania pomiędzy organami poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej, procedury te przybierają uproszczoną formę, która nie działa na korzyść osoby, wobec której wydany został ENA. Dlatego też, w przypadku wydania ENA, należy starannie rozważyć kwestie powierzenia sprawy obrońcy, którego zadaniem będzie nie tylko weryfikacja zastosowanych środków, pod kątem ich wdrożenia, wykonania, uchylenia lub zmiany, lecz również współpraca z organami polskimi, jak i tymi za granicą.